Το Κάλλος θα σώση τον κόσμο
Άρθρο του αναπλ. καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Δημητρίου Β. Γόνη, το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Ανάπλασις”, τεύχος 381.
Το άρθρο δίνει βαρύτητα στο ιστορικό στοιχείο της υποθέσεως.
Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν είναι η αποκατάσταση της αλήθειας. Ποιός ενδιαφέρεται εξάλλου για την αλήθεια και ποιός τολμάει να πη την αλήθεια;
Για τους Δυτικούς αλήθεια είναι η αδυσώπητη λογική των αριθμών και η δύναμη των όπλων. Οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου εκπροσωπούν το 90% του πληθυσμού και οι Σέρβοι το 10%. Τί χρεία έχουμε μαρτύρων; Οι Αλβανοί πρέπει ν’ αποκτήσουν την αυτονομία τους και μετά από τρία χρόνια οι ίδιοι με δημοψήφισμα θ’ αποφασίσουν για την ορισμένη τους τύχη. Και η απόφαση των Δυτικών γίνεται τελεσίγραφο.
Ή απαντάς θετικά ή ταπεινώνεσαι και συντρίβεσαι!
Και το τελεσίγραφο γίνεται δεκτό απ’ όλους; Όχι. Οι Σέρβοι, ακόμη κι εκείνοι που μέχρι χθές αμφισβητούσαν τον Μιλόσεβιτς και τον θεωρούσαν αίτιο των μεγάλων συμφορών του έθνους των τελευταίων ετών, με μια φωνή αρνήθηκαν να υπακούσουν στο τελεσίγραφο των νέων Σταυροφόρων και σταυρωτών της Δύσεως. Και τότε στην ψυχή κάθε λογικοκρατούμενου ανθρώπου ανεφύη ένα ή περισσότερα ερωτήματα: Γιατί αυτή η παράκρουση; Γιατί αυτή η εύκολη άρνηση υπακοής που θα έχει τρομερές συνέπειες για το λαό και τη χώρα; Τί ώθησε τους Σέρβους να πάρουν ενωμένοι αυτή την απόφαση; Σ’ αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσω να δώσω απάντηση κατωτέρω. Τούτο δεν σημαίνει ότι και ο συντάκτης του παρόντος άρθρου θα υπέγραφε το κείμενο του Ραμπουγέ. Κι αυτός δεν θα έβαζε την υπογραφή του κάτω από τέτοιο κείμενο.
Για να διευκολύνω το έργο μου, θα θέσω στην Ιστορία και τους ιστορικούς ένα καινούριο ερώτημα: Τί σημαίνει για τους Σέρβους, για τον κάθε Σέρβο, το Κοσσυφοπέδιο; Και πιστεύω πώς αβίαστα και η ίδια η Ιστορία και οι Ερμηνευτές της θα μου δώσουν τις εξής απαντήσεις:
α) Το Κοσσυφοπέδιο είναι σημαντικό κομμάτι της πρώτης εγκαταστάσεως των Σέρβων στη χερσόνησο του Αίμου. Είναι γνωστό ότι η αρχική εστία των Σέρβων δεν βρισκόταν στη χερσόνησό μας. Κατοικούσαν κάπου βόρεια του Δουνάβεως, πέρα από την Ουγγαρία (στο Βοΐκι, γράφει ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος). Στα Βαλκάνια εμφανίστηκαν την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641). Κατ’ αρχάς εγκαταστάθηκαν στα Σέρβια της Κοζάνης και οριστικά σ’ ερημωμένες από τις επιδρομές των Αβάρων περιοχές των σημερινών Κοσσυφοπεδίου, Σερβίας, Μαυροβουνίου, Ερζεγοβίνης, Βοσνίας, Δαλματίας. Μ’ άλλα λόγια το Κοσσυφοπέδιο αποτελεί το αρχικό λίκνο των Σέρβων στα Βαλκάνια.
β) Το Κοσσυφοπέδιο υπήρξε η έδρα της μεγάλης ζουπανίας των Σέρβων. Η διαδικασία της εθνογενέσεως των Σέρβων διήρκησε αρκετά χρόνια. Συγκροτούνταν από αρκετά φύλα και κάθε φύλο είχε τη δική του ηγεσία. Την πολυδιάσπασή τους κατόρθωσε να θεραπεύση ο μέγας ζουπάνος Στέφανος Νεμάνια, που προΐστατο της ηγεμονίας της Ράσκας και είχε την έδρα του στη Ράση. Η Ράση σήμερα δεν σώζεται, αλλά ο αναγνώστης μπορεί να προσδιορίση τα ίχνη της, αν στο σημερινό χάρτη του Κοσσυφοπεδίου βρει την πόλη Νόβι Παχάρ. Ο Στέφανος επέτυχε να συνενώση τους Σέρβους υπό την εξουσία του και να συγκροτήση ένα ενιαίο σερβικό κράτος, να γίνη θεμελιωτής της πρώτης βασιλικής δυναστείας των Σέρβων (Νεμανιδών).
γ) Το Κοσσυφοπέδιο αποτέλεσε για μεγάλο χρονικό διάστημα την έδρα της πρώτης εκκλησιαστικής οργανώσεως των Σέρβων. Οι Σέρβοι ως το 1219 δεν είχαν δική τους ανεξάρτητη εκκλησιαστική οργάνωση. Επειδή κατοικούσαν στα όρια της Ορθοδοξίας και της Ρωμαιοκαθολικής Δύσεως, εξηρτώντο από τρία εκκλησιαστικά κέντρα: από την Παλαιά Ρώμη (αρχιεπισκοπές Σπαλάτου και Μπάρ), από την Νέα Ρώμη (Μητρόπολη Δυρραχίου) και από την αρχιεπισκοπή Αχρίδας (τέσσερις επισκοπές). Όταν με τις ενέργειες του αγίου Σάββα του Σέρβου το 1219 οι Σέρβοι απέκτησαν αυτοκέφαλη Εκκλησία, τότε έδρα της αρχιεπισκοπής τους έγινε η μονή της Ζήτσας. Επί του διαδόχου του Σάββα Αρσενίου (1233-1263) η έδρα μεταφέρθηκε στο Πέκιο (σήμερα Πέτς), μέσα στα όρια του σημερινού Κοσσυφοπεδίου. Και η έδρα έμεινε εκεί ως την πατριαρχεία του Αρσενίου Β’ (1439-1444), οπότε και μετατέθηκε στην πόλη Σμεντέρεβο. Το Πέκιο είναι συνδεδεμένο με ένα σωρό ιστορικές μνήμες του παρελθόντος των Σέρβων. Με τον θεσμό του Πατριάρχη, με χρίσεις και στέψεις βασιλέων και τσάρων, με βασιλικούς γάμους, με ενθρονίσεις Πατριαρχών, με το ίδιο το όνομα του Πατριάρχου της Σερβίας. Στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων (στό Πέκιο) ακόμη και σήμερα ενθρονίζονται οι Πατριάρχες της σερβικής Εκκλησίας, οι οποίοι και στον τίτλο τους κουβαλούν αυτή την ανάμνηση: Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Πεκίου, Μητροπολίτης Βελιγραδίου και Καρλοβικίου και Πατριάρχης των Σέρβων.
δ) Στο Κοσσυφοπέδιο και περί το Κοσσυφοπέδιο υπάρχει ο χώρος των πρώτων μεσαιωνικών μνημείων των Σέρβων. Για μνημεία των ειδωλολατρών Σέρβων δεν μπορούμε να ομιλούμε με σοβαρότητα. Το υλικό κατασκευής τους (πιθανότατα ξύλο) και η μεταστροφή τους στο χριστιανισμό αναμφίβολα συνετέλεσε στην εξαφάνισή τους. Έτσι τα πρώτα τους μνημεία συνδέονται με την πίστη τους την χριστιανική. Και τα μνημεία αυτά δεν είναι γι’ αυτούς μόνο τόποι λατρείας, αλλά και μνημεία τέχνης (αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, γλυπτικής), μνημεία πολιτισμικά, μνημεία ιστορικά, που συνδέονται μ’ ένδοξες στιγμές του έθνους τους, των βασιλέων και τσάρων (αυτοκρατόρων) τους, των αρχιεπισκόπων και πατριαρχών τους. Για ποιά, αλήθεια, από τα μνημεία αυτά να πρωτομιλήση κανείς; Για το κτιριακό συγκρότημα του Πατριαρχείου στο Πέκιο, με τις τρεις μεγάλες εκκλησίες των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Δημητρίου και της Παναγίας Οδηγητρίας και το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου; Για την μονή Γκρατσάνιτσα με τις θαυμάσιες τοιχογραφίες (1318), της οποίας κτήτορας υπήρξε ο κράλης Μιλούτιν και στην οποία εργάστηκαν οι περίφημοι βυζαντινοί ζωγράφοι Μιχαήλ Αστραπάς και Ευτύχιος: Για την μονή Ντέτσανης που ανεγέρθηκε μεταξύ των ετών 1327 και 1335 (κτήτορες οι βασιλείς Στέφανος Γ’ Ούρεσης και Στέφανος Ντουσάν); Για το πλήθος άλλων εκκλησιών;
ε) Στο Κοσσυφοπέδιο αναδείχθηκαν οι πρώτοι εθνικοί Άγιοι των Σέρβων. Οι Σέρβοι, επειδή ασπάστηκαν το χριστιανισμό πριν από το μεγάλο Σχίσμα (1054), δηλαδή επί των βασιλειών των αυτοκρατόρων Ηρακλείου (610-641) και Βασιλείου Α’ (867-886), κληρονόμησαν στο αγιολόγιό τους τους Αγίους της Μιάς Εκκλησίας. Μετά από ένα διάστημα οι Σέρβοι απέκτησαν και τους πρώτους Αγίους τους γένους τους, τον Άγιο Συμεών και τον Άγιο Σάββα. Και οι άγιοι αυτοί δεν ήταν τυχαίοι. Ο πρώτος υπήρξε ο πολιτικός τους ηγέτης και αρχηγέτης της δυναστείας των Νεμανιδών και ο δεύτερος ένας πρίγκιπας της ίδιας οικογενείας και ο πρώτος αρχιεπίσκοπος της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Σερβίας. Το γεγονός ότι οι πρώτοι Σέρβοι άγιοι ήταν βασιλικής καταγωγής, είναι νομίζω δυνατόν να εξηγήση γιατί οι σέρβοι Ορθόδοξοι έδειξαν τόση αδυναμία προς τους πολιτικούς και εκκλησιαστικούς τους ηγέτες και έσπευδαν να τους κατατάξουν στη χορεία των Αγίων. Από τον Στέφανο Νεμάνια ως τον πρίγκιπα Στέφανο Στυλιάνοβιτς (16ος αιώνας) ανακηρύχθηκαν 16 άγιοι πολιτικοί ηγέτες και από τον άγιο Σάββα ως τον Γαβριήλ Α’ (αρχές 17ου αιώνα) αναδείχθηκαν Άγιοι 17 Αρχιεπίσκοποι και Πατριάρχες των Σέρβων. Και το αξιοπερίεργο: Στο πατριαρχείο Πεκίου υπάρχει μία τοιχογραφία, στην οποία εμφανίζεται το γενεαλογικό δέντρο της δυναστείας των Νεμανιδών και μάλιστα κατ’ απομίμηση του γνωστού εικονογραφικού θέματος της “ρίζης του Ιεσσαί”. Και τα περισσότερα μέλη της δυναστείας φέρουν φωτοστέφανα Αγίων.
στ) Το Κοσσυφοπέδιο είναι οι Θερμοπύλες των Σέρβων. Στις Θερμοπύλες υπήρχαν οι Σπαρτιάτες και Οι Θεσπιείς. Στο Κοσσυφοπέδιο τα σερβικά και βοσνιακά στρατεύματα. Στις Θερμοπύλες ηγείτο ο Λεωνίδας, στο Κοσσυφοπέδιο ο πρίγκιπας Λάζαρος. Και οι μεν και οι δε γνώριζαν πώς οι βάρβαροι θα περνούσαν, κι όμως στάθηκαν εκεί και πολέμησαν γενναία. Στην αρχή οι Σέρβοι πίστεψαν πώς είχαν τη νίκη στα χέρια τους, αφού σκότωσαν ακόμη και τον σουλτάνο Μουράτ. Τελικά όμως οι πολυαριθμότεροι Τούρκοι, μ’ επικεφαλής τον Βαγιαζίτ, κέρδισαν τη νίκη. Και ο Λάζαρος έγινε σύμβολο για τους Σέρβους. Δεν πολέμησε μόνο ηρωϊκά, αλλά και μαρτύρησε μαζί με όλους τους αιχμαλώτους ευγενείς του. Οι νεομάρτυρες των Σέρβων έχουν ως αφετηρία τους το έτος 1389, τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, δεν περίμεναν την Άλωση της Πόλης! Η μάχη στο Κοσσυφοπέδιο είναι το κεντρικό γεγονός της μεσαιωνικής ιστορίας της Σερβίας. Έτσι την αξιολόγησαν οι Σέρβοι και η ιδέα αυτή επέζησε στη συνείδηση του λαού.
Αυτή τη στιγμή την ψυχή του Σέρβου την ωθεί, την κατευθύνει και την οδηγεί η ιστορική και πολιτισμική μνήμη. Δεν θέλει να χάση ν’ αποκόψει με τη θέλησή του και ν’ αποστερηθή την ιερή γη των προγόνων του, την γη που κουβαλάει μέσα της, στην επιφάνειά της και στον αέρα που την αγκαλιάζει, το ιστορικό παρελθόν της φυλής του, τις ρίζες του. Θα τολμήσουν οι Νεοσταυροφόροι να διαπράξουν το ανοσιούργημα;
«Εκκλησιαστική Παρέμβαση» -Ιούλιος 1999