Το κείμενο είναι γραμμένο τον Απρίλιο του 2001
Μια τυπική εκδήλωση του πνευματικού ερασιτεχνισμού (και της πνευματικής δραστηριότητας των ερασιτεχνών) είναι αυτό: ότι στην πραγμάτευση ενός ζητήματος καταβάλλεται προσπάθεια να εκθέτει κανείς ο,τιδήποτε γνωρίζει και όχι μόνο αυτό που είναι αναγκαίο και σημαντικό για το θέμα. Πιάνει κάθε ευκαιρία για να κάνει επίδειξη των γυμνασμάτων του, όλων των κουρελιών και των σπάγκων του παζαριού του.
Γκράμσι
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ της πραγματικότητας καθορίζει την ταυτότητα της σκέψης και όχι το αντίστροφο. Η ταυτότητα της αγοράς κάνει και τη σκέψη αγοραία.
Ο τεμαχισμός των πραγμάτων, η φανταχτερή συσκευασία τους, η μανία της διαφημιστικής τους προβολής, διασπούν και τεμαχίζουν τη σκέψη, τη “συσκευάζουν” σε καταναλωτικό είδος, την υποτάσσουν στον ίλιγγο του εμπορίου. Έναν ίλιγγο που οδηγεί τον άνθρωπο να μην σκέφτεται, αλλά να κάνει επίδειξη και διαφήμιση της πνευματικής του πραμάτειας, να πουλάει αφηνιασμένα όλα τα “κουρέλια και τους σπάγκους του παζαριού του”.
Η πιο ακραία μορφή εκφυλισμού της σκέψης είναι το τηλεοπτικό θέαμα, η “τηλεοπτική σκέψη”. Εδώ ο “πνευματικός ερασιτεχνισμός” και η ναρκισσιστική επιδειξιμανία, αυτά τα συμπτώματα μιας ρημαγμένης, εξασθενημένης και τεμαχισμένης σκέψης, παίρνουν ολοκληρωτική μορφή. Η “τηλεοπτική σκέψη” δεν είναι σκέψη. Είναι η ισοπέδωση και η διάλυση της σκέψης. είναι η δολοφονία της σκέψης. Είναι η ιδεολογία της ρωγμής και της πώλησης των τεμαχίων της σκέψης. Δηλαδή η ιδεολογία της ομοιογενοποίησης και της αποσάθρωσης των διανοητικών μηχανισμών και λειτουργιών: Η ιδεολογική ταυτότητα της πλανητικής καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
Βεβαίως, σήμερα δεν θα διαφωνήσει κανείς ότι τα τηλεοπτικά κανάλια αποτελούν πηγές πολιτικών, πολιτιστικών και πνευματικών εκκριμάτων. Δεν θα διαφωνήσει κανείς ότι αποτελούν βιομηχανίες υπερπληροφορικής παραπληροφόρησης και αποκλεισμού των “ενοχλητικών” ιδεών. Υπάρχει ωστόσο κάτι βαθύτερο από όλα αυτά: Αποτελούν και τους μηχανισμούς αποδόμησης της διανοητικής λειτουργίας, ισοπέδωσης της σκέψης.
Ο συστηματικός, ομοιόμορφος και ορμητικός βομβαρδισμός από κοινοτοπίες που τις αποκαλούν “ειδήσεις” και “απόψεις” ισοπεδώνει και την είδηση και την άποψη, κάθε μήνυμα και διαφορά. Τα κοκτέιλ απόψεων (σούπα κοινοτοπιών) οδηγούν στην ιδεολογική ομοιομορφία, το ίδιο όπως η κατάχρηση ορμητικών εικόνων καταλήγει στην απόλυτη γαλήνη. Όταν αφαιρείς από τα πράγματα την κίνηση τα δολοφονείς. Το ίδιο δολοφονείς τη σκέψη όταν της αφαιρείς την κίνηση.
Και αυτό γίνεται πολύ ορατό και στις τηλεοπτικές εκείνες συζητήσεις που ποζάρουν ως αιρετικές, ως συζητήσεις προβληματισμού και ρήξης με την τηλεοπτική ισοπέδωση. Και σε αυτές τις δήθεν συζητήσεις προβληματισμού κυριαρχεί, αλλά επικαλύπτεται με “προοδευτικά κουδουνίσματα” η “τηλεοπτική σκέψη”, δηλαδή ο καταναλωτικός ναρκισσισμός και πνευματικός ερασιτεχνισμός, η ισοπέδωση της σκέψης: η αφαίρεση της κίνησης…
Για να γίνει αντιληπτή η κίνηση φυσικά, και ακόμα περισσότερο πνευματικά, πρέπει να βρίσκεται σε αρμονία με το μηχανισμό της αντίληψής μας, με το ρυθμό των αισθημάτων μας. Μια πνευματική συζήτηση, ένας πραγματικός διάλογος πρέπει να δείχνει τη βαθμιαία ανάπτυξη μιας ιδέας, μιας εικόνας, μιας ψυχικής διάθεσης, μια υπόθεσης, ως το κορύφωμά τους, και όχι να τραβολογάει τον τηλεθεατή από ορίζοντα σε ορίζοντα, ακόμα και αν το κάνει με τη βοήθεια των πιο επιδέξια υφασμένων εικόνων.
Οι τηλεοπτικές συζητήσεις και οι δήθεν δημοκρατικές ή προβληματισμού δεν έχουν κορύφωμα, δεν υπακούουν σε καμιά εσωτερική πειθαρχία. Τα μέρη αρνούνται να υπακούσουν στο όλο, καθένα τους προσπαθεί να ανεξαρτοποιηθεί, αναπτύσσοντας τη δική του δυναμική, χωρίς να κοιτάζει το σύνολο. Να γιατί δεν υπάρχει ούτε σύνολο, ούτε δυναμισμός συνόλου, παρά μόνο μια επίδειξη “όλων των κουρελιών και των σπάγκων του παζαριού μας”.
Ο τηλεθεατής κόβεται κομμάτια και το όλο του ξεφεύγει. Το μόνο που του μένει είναι το ναρκισσιστικό θέαμα του τηλεοπτικού σταρ και μια τεράστια ομοιογενή σούπα από κοινότοπες απόψεις των ομιλητών, πλήρως υποταγμένη στον καταναγκασμό της ακροαματικότητας.
Ο Θεός του τηλεοπτικού σύμπαντος είναι η ακροαματικότητα. Όσοι δεν αποτελούν το μοχλό της ακροαματικότητας αποβάλλονται από το τηλεοπτικό σύμπαν. Κάτω από αυτόν το δικτατορικό καταναγκασμό των νόμων της αγοράς δεν μπορεί να αναπτυχθεί κανένας δημιουργικός και δημοκρατικός διάλογος. Καμιά αλυσίδα ιδεών δεν μπορεί να υπάρξει. Δημιουργούνται τέτοιες συνθήκες που καταργείται η σκέψη. Γιατί σκέψη μέσα στην ταχύτητα που απαιτεί ο καταναγκασμός της ακροαματικότητας και του τηλεοπτικού χρόνου δεν μπορεί να υπάρξει. Να γιατί οι προσκεκλημένοι όλων αυτών των τηλεοπτικών εκπομπών είναι σχεδόν πάντα οι ίδιοι, αυτοί που έχουν περάσει τη δοκιμασία και δείξανε αυξημένη προσαρμοστικότητα στις απαιτήσεις του τηλεοπτικού θεάματος. Όσοι δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της ακροαματικότητας και επιμένουν να χαλάνε τη σούπα αποκλείονται. Η τηλεοπτική σούπα απαιτεί ομοιογένεια και “στοχαστές”, όπως λέει ο Πιέρ Μπουρντιέ, που να “κατορθώνουν να σκέφτονται κάτω από συνθήκες όπου δεν μπορεί να σκεφτείς πια”.
Και όταν δεν μπορεί να σκεφτείς καταγίνεσαι με τη ρητορική των “παραδεδεγμένων ιδεών”. Με ιδέες δηλαδή που είναι αποδεκτές από όλο τον κόσμο, κοινότοπες, συμβατικές, πεζές. “Οι ‘’κοινοί τόποι’’ που παίζουν τεράστιο ρόλο στην καθημερινή συζήτηση, έχουν αυτό το προτέρημα, ότι όλος ο κόσμος μπορεί να τους αποκωδικοποιήσει και να τους αποκωδικοποιήσει στιγμιαία: λόγω της πεζότητάς τους είναι κοινό κτήμα στον πομπό και στο δέκτη. Αντίθετα, η σκέψη είναι εξ ορισμού ανατρεπτική: οφείλει αρχικά να εξαρθρώσει τις ‘’παραδεδεγμένες ιδέες’’ και κατόπιν οφείλει να τις αποδείξει. Πράγμα που απαιτεί χρόνο, αφού πρέπει να αναπτυχθεί μια σειρά προτάσεων αλυσοδεμένων με ‘’άρα’’, ‘’κατά συνέπεια’’, ‘’εντούτοις’’, ‘’εννοείται ότι’’… Αυτή όμως η ανάπτυξη της σκεπτόμενης σκέψης είναι εγγενώς συνδεδεμένη με το χρόνο” (Πιέρ Μπορντιέ: “Για την τηλεόραση”).
ΟΙ εκπομπές των τηλεστάρ είναι πλήρως υποταγμένες στους νόμους της αγοράς και της ακροαματικότητας. Βασική επιδίωξη είναι το εντυπωσιακό, το θεαματικό, η δραματοποίηση των γεγονότων: Μια σκηνοθεσία, προϊόν και αποτύπωμα του αχαλίνωτου ανταγωνισμού που υπάρχει ανάμεσα στα κανάλια και στους τηλεοπτικούς σταρ για εντυπωσιασμό, υπερθέαμα και δραματοποίηση.
Η επιλογή και το μέγα και ετερόκλητο πλήθος των προσκεκλημένων είναι συστατικά στοιχεία αυτού του τελετουργικού σκηνικού. Στοιχεία που δεν υποβάλλουν μόνο καταναγκαστικούς χρονικούς περιορισμούς στους ομιλητές, αλλά τους εμφανίζουν και σαν διακοσμητικές γλάστρες της εξουσίας του τηλεπαρουσιαστή. Είναι αυτός που καθορίζει τα πάντα, επιβάλλει τα πάντα, μιλάει πάντα…
Κάτω από τέτοιες συνθήκες η πιθανότητα να ειπωθεί κάτι σημαντικό είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Κάθε “σκεπτόμενη σκέψη” λογοκρίνεται και ισοπεδώνεται βάρβαρα.
Η συγκέντρωση αυτών των παλιών και σκόρπιων κειμένων γίνεται ΕΔΩ:
http://www.resaltomag.gr/forum/viewtopic.php?t=7730
Μια τυπική εκδήλωση του πνευματικού ερασιτεχνισμού (και της πνευματικής δραστηριότητας των ερασιτεχνών) είναι αυτό: ότι στην πραγμάτευση ενός ζητήματος καταβάλλεται προσπάθεια να εκθέτει κανείς ο,τιδήποτε γνωρίζει και όχι μόνο αυτό που είναι αναγκαίο και σημαντικό για το θέμα. Πιάνει κάθε ευκαιρία για να κάνει επίδειξη των γυμνασμάτων του, όλων των κουρελιών και των σπάγκων του παζαριού του.
Γκράμσι
Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ της πραγματικότητας καθορίζει την ταυτότητα της σκέψης και όχι το αντίστροφο. Η ταυτότητα της αγοράς κάνει και τη σκέψη αγοραία.
Ο τεμαχισμός των πραγμάτων, η φανταχτερή συσκευασία τους, η μανία της διαφημιστικής τους προβολής, διασπούν και τεμαχίζουν τη σκέψη, τη “συσκευάζουν” σε καταναλωτικό είδος, την υποτάσσουν στον ίλιγγο του εμπορίου. Έναν ίλιγγο που οδηγεί τον άνθρωπο να μην σκέφτεται, αλλά να κάνει επίδειξη και διαφήμιση της πνευματικής του πραμάτειας, να πουλάει αφηνιασμένα όλα τα “κουρέλια και τους σπάγκους του παζαριού του”.
Η πιο ακραία μορφή εκφυλισμού της σκέψης είναι το τηλεοπτικό θέαμα, η “τηλεοπτική σκέψη”. Εδώ ο “πνευματικός ερασιτεχνισμός” και η ναρκισσιστική επιδειξιμανία, αυτά τα συμπτώματα μιας ρημαγμένης, εξασθενημένης και τεμαχισμένης σκέψης, παίρνουν ολοκληρωτική μορφή. Η “τηλεοπτική σκέψη” δεν είναι σκέψη. Είναι η ισοπέδωση και η διάλυση της σκέψης. είναι η δολοφονία της σκέψης. Είναι η ιδεολογία της ρωγμής και της πώλησης των τεμαχίων της σκέψης. Δηλαδή η ιδεολογία της ομοιογενοποίησης και της αποσάθρωσης των διανοητικών μηχανισμών και λειτουργιών: Η ιδεολογική ταυτότητα της πλανητικής καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
Βεβαίως, σήμερα δεν θα διαφωνήσει κανείς ότι τα τηλεοπτικά κανάλια αποτελούν πηγές πολιτικών, πολιτιστικών και πνευματικών εκκριμάτων. Δεν θα διαφωνήσει κανείς ότι αποτελούν βιομηχανίες υπερπληροφορικής παραπληροφόρησης και αποκλεισμού των “ενοχλητικών” ιδεών. Υπάρχει ωστόσο κάτι βαθύτερο από όλα αυτά: Αποτελούν και τους μηχανισμούς αποδόμησης της διανοητικής λειτουργίας, ισοπέδωσης της σκέψης.
Ο συστηματικός, ομοιόμορφος και ορμητικός βομβαρδισμός από κοινοτοπίες που τις αποκαλούν “ειδήσεις” και “απόψεις” ισοπεδώνει και την είδηση και την άποψη, κάθε μήνυμα και διαφορά. Τα κοκτέιλ απόψεων (σούπα κοινοτοπιών) οδηγούν στην ιδεολογική ομοιομορφία, το ίδιο όπως η κατάχρηση ορμητικών εικόνων καταλήγει στην απόλυτη γαλήνη. Όταν αφαιρείς από τα πράγματα την κίνηση τα δολοφονείς. Το ίδιο δολοφονείς τη σκέψη όταν της αφαιρείς την κίνηση.
Και αυτό γίνεται πολύ ορατό και στις τηλεοπτικές εκείνες συζητήσεις που ποζάρουν ως αιρετικές, ως συζητήσεις προβληματισμού και ρήξης με την τηλεοπτική ισοπέδωση. Και σε αυτές τις δήθεν συζητήσεις προβληματισμού κυριαρχεί, αλλά επικαλύπτεται με “προοδευτικά κουδουνίσματα” η “τηλεοπτική σκέψη”, δηλαδή ο καταναλωτικός ναρκισσισμός και πνευματικός ερασιτεχνισμός, η ισοπέδωση της σκέψης: η αφαίρεση της κίνησης…
Για να γίνει αντιληπτή η κίνηση φυσικά, και ακόμα περισσότερο πνευματικά, πρέπει να βρίσκεται σε αρμονία με το μηχανισμό της αντίληψής μας, με το ρυθμό των αισθημάτων μας. Μια πνευματική συζήτηση, ένας πραγματικός διάλογος πρέπει να δείχνει τη βαθμιαία ανάπτυξη μιας ιδέας, μιας εικόνας, μιας ψυχικής διάθεσης, μια υπόθεσης, ως το κορύφωμά τους, και όχι να τραβολογάει τον τηλεθεατή από ορίζοντα σε ορίζοντα, ακόμα και αν το κάνει με τη βοήθεια των πιο επιδέξια υφασμένων εικόνων.
Οι τηλεοπτικές συζητήσεις και οι δήθεν δημοκρατικές ή προβληματισμού δεν έχουν κορύφωμα, δεν υπακούουν σε καμιά εσωτερική πειθαρχία. Τα μέρη αρνούνται να υπακούσουν στο όλο, καθένα τους προσπαθεί να ανεξαρτοποιηθεί, αναπτύσσοντας τη δική του δυναμική, χωρίς να κοιτάζει το σύνολο. Να γιατί δεν υπάρχει ούτε σύνολο, ούτε δυναμισμός συνόλου, παρά μόνο μια επίδειξη “όλων των κουρελιών και των σπάγκων του παζαριού μας”.
Ο τηλεθεατής κόβεται κομμάτια και το όλο του ξεφεύγει. Το μόνο που του μένει είναι το ναρκισσιστικό θέαμα του τηλεοπτικού σταρ και μια τεράστια ομοιογενή σούπα από κοινότοπες απόψεις των ομιλητών, πλήρως υποταγμένη στον καταναγκασμό της ακροαματικότητας.
Ο Θεός του τηλεοπτικού σύμπαντος είναι η ακροαματικότητα. Όσοι δεν αποτελούν το μοχλό της ακροαματικότητας αποβάλλονται από το τηλεοπτικό σύμπαν. Κάτω από αυτόν το δικτατορικό καταναγκασμό των νόμων της αγοράς δεν μπορεί να αναπτυχθεί κανένας δημιουργικός και δημοκρατικός διάλογος. Καμιά αλυσίδα ιδεών δεν μπορεί να υπάρξει. Δημιουργούνται τέτοιες συνθήκες που καταργείται η σκέψη. Γιατί σκέψη μέσα στην ταχύτητα που απαιτεί ο καταναγκασμός της ακροαματικότητας και του τηλεοπτικού χρόνου δεν μπορεί να υπάρξει. Να γιατί οι προσκεκλημένοι όλων αυτών των τηλεοπτικών εκπομπών είναι σχεδόν πάντα οι ίδιοι, αυτοί που έχουν περάσει τη δοκιμασία και δείξανε αυξημένη προσαρμοστικότητα στις απαιτήσεις του τηλεοπτικού θεάματος. Όσοι δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της ακροαματικότητας και επιμένουν να χαλάνε τη σούπα αποκλείονται. Η τηλεοπτική σούπα απαιτεί ομοιογένεια και “στοχαστές”, όπως λέει ο Πιέρ Μπουρντιέ, που να “κατορθώνουν να σκέφτονται κάτω από συνθήκες όπου δεν μπορεί να σκεφτείς πια”.
Και όταν δεν μπορεί να σκεφτείς καταγίνεσαι με τη ρητορική των “παραδεδεγμένων ιδεών”. Με ιδέες δηλαδή που είναι αποδεκτές από όλο τον κόσμο, κοινότοπες, συμβατικές, πεζές. “Οι ‘’κοινοί τόποι’’ που παίζουν τεράστιο ρόλο στην καθημερινή συζήτηση, έχουν αυτό το προτέρημα, ότι όλος ο κόσμος μπορεί να τους αποκωδικοποιήσει και να τους αποκωδικοποιήσει στιγμιαία: λόγω της πεζότητάς τους είναι κοινό κτήμα στον πομπό και στο δέκτη. Αντίθετα, η σκέψη είναι εξ ορισμού ανατρεπτική: οφείλει αρχικά να εξαρθρώσει τις ‘’παραδεδεγμένες ιδέες’’ και κατόπιν οφείλει να τις αποδείξει. Πράγμα που απαιτεί χρόνο, αφού πρέπει να αναπτυχθεί μια σειρά προτάσεων αλυσοδεμένων με ‘’άρα’’, ‘’κατά συνέπεια’’, ‘’εντούτοις’’, ‘’εννοείται ότι’’… Αυτή όμως η ανάπτυξη της σκεπτόμενης σκέψης είναι εγγενώς συνδεδεμένη με το χρόνο” (Πιέρ Μπορντιέ: “Για την τηλεόραση”).
ΟΙ εκπομπές των τηλεστάρ είναι πλήρως υποταγμένες στους νόμους της αγοράς και της ακροαματικότητας. Βασική επιδίωξη είναι το εντυπωσιακό, το θεαματικό, η δραματοποίηση των γεγονότων: Μια σκηνοθεσία, προϊόν και αποτύπωμα του αχαλίνωτου ανταγωνισμού που υπάρχει ανάμεσα στα κανάλια και στους τηλεοπτικούς σταρ για εντυπωσιασμό, υπερθέαμα και δραματοποίηση.
Η επιλογή και το μέγα και ετερόκλητο πλήθος των προσκεκλημένων είναι συστατικά στοιχεία αυτού του τελετουργικού σκηνικού. Στοιχεία που δεν υποβάλλουν μόνο καταναγκαστικούς χρονικούς περιορισμούς στους ομιλητές, αλλά τους εμφανίζουν και σαν διακοσμητικές γλάστρες της εξουσίας του τηλεπαρουσιαστή. Είναι αυτός που καθορίζει τα πάντα, επιβάλλει τα πάντα, μιλάει πάντα…
Κάτω από τέτοιες συνθήκες η πιθανότητα να ειπωθεί κάτι σημαντικό είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Κάθε “σκεπτόμενη σκέψη” λογοκρίνεται και ισοπεδώνεται βάρβαρα.
Η συγκέντρωση αυτών των παλιών και σκόρπιων κειμένων γίνεται ΕΔΩ:
http://www.resaltomag.gr/forum/viewtopic.php?t=7730