Α. Το πρόσωπο και η ποίηση
Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού
22/1/2021
Ήταν
Ιανουάριος του 1788, 22η ημέρα, 233 χρόνια πριν, όταν γεννήθηκε μία από
τις πλέον αντιφατικές προσωπικότητες του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού και μία
από τις σημαντικότερες,αν όχι η σημαντικότερη ξένη παρουσία κατά τη
διάρκεια της Ελληνικής εθνεγερσίας: ο Λόρδος Βύρων.
Στα 34 χρόνια της
ζωής του πρόλαβε να σφραγίσει την ευρωπαϊκή ποίηση και να συνδέσει το
όνομά του με τα υψηλότερα ιδανικά και αξίες του Ρομαντισμού, με
αποκορύφωμα της πνευματικής του διαδρομής την έλευσή του και τον θάνατό
του στην πόλη του Μεσολογγίου.
Οι αντιξοότητες της ζωής, είναι γεγονός πως, άλλους ανθρώπους τους καταβάλλουν και τους οδηγούν στην παραίτηση κι άλλους τους εξυψώνουν σε ηρωική δράση και υψηλή δημιουργία και στοχασμό. Ο Λόρδος Βύρων ανήκει στους δεύτερους. Ναι μεν καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και είχε εν πολλοίς λύσει το πρόβλημα της επιβίωσης, κληρονόμησε όμως ένα βεβαρημένο οικογενειακό παρελθόν με πολλά σκάνδαλα, το οποίον, αναμφίβολα, επέδρασε στην ψυχοσύνθεσή του. Επιπλέον, τον επιβάρυνε σημαντικά η σωματική του αναπηρία: επρόκειτο για την χωλότητα του ποδιού του και, συγκεκριμένα, μία σοβαρή βλάβη στον αχίλλειο τένοντα. Οι θεραπείες που ακολούθησε ήταν επώδυνες και η όλη κατάσταση του δημιούργησε δια βίου μία ανασφάλεια και ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας.
Παρόλ΄ αυτά, η κατάσταση της υγείας του τού προσέδωσε μεγάλη δύναμη θελήσεως και τον οδήγησε σε επιδόσεις στην πεζοπορία, στην ιππασία, στην κολύμβηση, στην ξιφασκία αλλά και στην μελέτη όλου σχεδόν του φάσματος των πνευματικών και ανθρωπιστικών σπουδών.
Σε ηλικία 15 χρόνων γράφτηκε στο Κολέγιο του Κέμπριτζ, όπου είχε την ευκαιρία να εντρυφήσει σε έναν απίστευτο όγκο λογοτεχνικών και ιστορικών έργων. Οι γνώσεις του αλλά και η μνήμη του ήταν μνημειώδεις. Όλο αυτό όμως το υλικό «συνάντησε» και μία προσωπικότητα, η οποία είχε ανεπτυγμένη την κριτική σκέψη, την καλλιτεχνική δημιουργία, την ψυχική ευαισθησία, αλλά και την ικανότητα να σκέφτεται οικουμενικά, τόσο σε πολιτιστικό πλάτος όσο και σε ιστορικό βάθος χρόνου.
Διέκριναν πολλοί τα σπάνια στοιχεία της προσωπικότητάς του, όπως πολλοί ήταν και εκείνοι που προέβλεψαν την εξέλιξη και την θέση που θα έπαιρνε τελικά στην Ευρωπαϊκή κουλτούρα, μεταξύ αυτών και ο μεγάλος ποιητής Γκαίτε, των οποίων οι μελετητές του ευρωπαϊκού πνεύματος το τοποθετούν στην ίδια αν όχι και λίγο κατώτερη θέση από εκείνη του Λόρδου Βύρωνα.
Εκτός όλων αυτών, ο Λόρδος Βύρωνας υπήρξε ένας μεγάλος οραματιστής των πιο ευγενικών ιδεωδών και των πιο υψηλών παγκόσμιων οραμάτων. Αυτή ήταν και η αιτία που από πολύ νωρίς άρχισε να τον πιέζει, ψυχικά και πνευματικά, η διαφθορά του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος της αριστοκρατίας του Λονδίνου, γεγονός που κατηύθυνε τον τρόπο σκέψης και ζωής του στην ειρωνεία, την καυστική σάτιρα και τον χλευασμό. Τα οράματά του για την δημοκρατία, την ελευθερία και την ομορφιά δεν τα απαρνήθηκε ποτέ, ήταν όμως οι αιτίες για να διαποτιστεί το σύνολο του έργου του από τη σύγκρουση μεταξύ του ιδεατού και του υπαρκτού. Η σύγκρουση αυτή τον έφθειρε ψυχικά και σωματικά, δεν τον κατέβαλε όμως. Κατέφυγε σε μεγάλα ταξίδια, τα οποία τον βοήθησαν να διατηρήσει άσβεστη τη φλόγα της δημιουργικότητάς του και την εγρήγορση του πνεύματός του. Στα ταξίδια του αυτά, καθοριστική εμπειρία απετέλεσε η πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα το 1809 και φυσικά, η δεύτερη επίσκεψή του στην Δυτική Ελλάδα, που τελείωσε στο Μεσολόγγι το 1824, όταν και πέθανε. Από τα δικά του γραπτά συμπεραίνουμε πως η επαφή με το ελληνικό τοπίο έδωσε διέξοδο στις αναζητήσεις του και τον οδήγησε να διακηρύξει πως «αν είμαι ποιητής, το χρωστώ στον αέρα της Ελλάδας». Η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Αθήνα, επέδρασε στον Λόρδο Βύρωνα σαν κολυμβήθρα του Σιλωάμ. «Δεν έζησα πραγματικά και δεν έζησα ευχαριστημένος» γράφει «παρά τον λίγο καιρό που έζησα στην Ελλάδα».
Όσο αυξανόταν η φήμη του ως ποιητή, τόσο η προσωπική του ζωή τον οδηγούσε σε διαρκείς ταλαιπωρίες, αντιφάσεις και ακυρώσεις. Είναι γεγονός πώς η αποστροφή του προς τις κοινωνικές συμβάσεις τον οδήγησε για μία περίοδο στην αχαλίνωτη απόλαυση από την οποία απομακρύνθηκε περισσότερο τραυματισμένος παρά ικανοποιημένος. Αλλά και ο γάμος του με την Αναμπέλα Μίλμπανκ ήταν σύντομος, αν και πρόλαβε να αποκτήσει την μοναχοκόρη του Άντα Λάβλεϊς.
Ήταν ακριβώς εκείνη η εποχή όπου ξεκίνησε η θριαμβευτική του πορεία στην ποίηση. Αν και τα πρώτα του ποιήματα μάλλον απογοήτευσαν, οι επόμενες προσπάθειές του βρήκαν την καθολική αναγνώριση. Είναι εκπληκτική η ταχύτητα συγγραφής ποιημάτων, των οποίων οι αλλεπάλληλες εκδόσεις εξαντλούνταν μέσα σε λίγες μόνον ημέρες. Στα τέλη της πρώτης και στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας 19ο αιώνα, ο Γιώργος Βύρων είναι ένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα στην κοινωνία του Λονδίνου και ένας από τους πιο πολυδιαβασμένος ποιητές σε όλη την Ευρώπη. Στο ποιητικό του λόγο, οι ευρωπαϊκοί λογοτεχνικοί κύκλοι διέκριναν μία πρωτόγνωρη δύναμη στίχων, συνδυασμένη με μία απόλυτα ειλικρινή καταγραφή των οραματισμών αλλά και των παθών του. Ανεξάρτητα από τις φάσεις της ζωής του, η ελευθερία, η απέχθεια για την αδικία, η συμπαράσταση και η εξύμνηση των αδικημένων και των σκλάβων, αλλά και η νοσταλγία του αρχαιοελληνικού παρελθόντος, που αποτελεί ένα μόνιμο μοτίβο της συγγραφικής του δράσης, δεν έπαψαν ποτέ να ακτινοβολούν στους στίχους του.
Ένας από τους κορυφαίους ήρωες των έργων του είναι ο Τσάιλντ Χάρολντ στο έργο του Child Harold’s Pilgrimage (το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ). Στο πρόσωπο αυτό ο Βύρων προσέδωσε όλη τη νεανική του αθωότητα, όλη τη δίψα του για ταξίδια, όλη την αγανάκτησή του για την διαφθορά του κόσμου. Είναι έργο που έγραψε κατά την διάρκεια του πρώτου μεγάλου ταξιδιού του στις αρχές της δεκαετίας του 1810. Ο Χάρολντ είναι ο ταξιδευτής που μοιάζει να έχει το ταξίδι αυτοσκοπό και αντικρίζει τους τόπους, κυρίως της Ανατολικής Μεσογείου, με μια παιδική έκπληξη. Το έργο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για μας τους Έλληνες, καθώς αφιερώνει στίχους πολλούς στο μαγευτικό Ελληνικό τοπίο, αλλά και στην κατάπτωση των απογόνων των αρχαίων Ελλήνων κάτω από την βαρβαρική σκλαβιά. Ιδιαίτερα καυστικός είναι απέναντι στο αίσχος της λεηλασίας των αρχαιοελληνικών μνημείων, ενώ κατονομάζει τον Έλγιν ως έναν αδίστακτο και ασυνείδητο πράκτορα των Άγγλων και κοινό αρχαιοκάπηλο. Διασχίζει όλη σχεδόν την Ελλάδα και υπάρχουν στιγμές που δίνεται στον αναγνώστη η εντύπωση ότι συνομιλεί με αρχαίους Έλληνες και θεότητες του Ολύμπου. Η Ελλάδα δεν είναι πλέον ένας τόπος αλλά ένα πρόσωπο:
«Άλλαξε Ελλάδα αφέντες
όμοια ακόμα μένει η μοίρα σου.
Της Δόξας σου οι μέρες πάνε
μα της ντροπής σου όχι».
Σε ανάλογους στίχους διαφαίνεται ο πρωτότυπος και ορμητικός ποιητικός καρπός της σύζευξης της βαθιάς γνώσης της ιστορίας με την κριτική σκέψη, την ιστορική συνείδηση και το ποιητικό ταλέντο.
Ο Λόρδος Βύρων αποτελεί κορυφαίο εκπρόσωπο του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού ακριβώς διότι τα πανανθρώπινα ιδεώδη συνδυάζονται απόλυτα με την εξέλιξη της τρικυμίας της ύπαρξής του. Δύσκολα κανείς μπορεί να διαχωρίσει στο έργο του τις αξίες από τα συναισθήματά του. Η ποίησή του παρακολουθεί την ίδια του τη ζωή, η οποία από το τριακοστό κιόλας έτος της ηλικίας του είχε αρχίσει να βαραίνει. Τότε που άλλοι αρχίζουν τη σταδιοδρομία τους και δίνουν τα πρώτα δείγματα ωριμότητας στη καλλιτεχνική τους δημιουργία, ο Λόρδος Βύρων αρχίζει να παρουσιάζει τα πρώτα σημάδια της φθοράς και του τέλους του. Ήδη, στο αποχαιρετιστήριο γεύμα λίγο πριν φύγει για το δεύτερο και τελευταίο ταξίδι του στην Ελλάδα το 1816, είχε εκφράσει στους συνδαιτημόνες του την έντονη υποψία πως δεν θα τον ξαναδούν πια. Τα εξαιρετικά λυρικά του ποιήματα της πρώτης περιόδου της δημιουργικότητάς του δίνουν σταδιακά τη θέση τους σε ποιήματα αναμνήσεων, απολογισμού προς τους προγόνους του και μιας μελαγχολίας που συνοδεύεται από την επιθυμία για μία ζωή δράσης στον πόλεμο, ζωή πού ελπίζει να οδηγήσει σε ένα ηρωικό τέλος.
Σκληρό παιχνίδι της μοίρας ήταν να μη φέρει ως το τέλος το χρέος που ανέλαβε και να μην αξιωθεί να πεθάνει όρθιος στη μάχη. Αξιώθηκε όμως ένα τέλος, ανάλογο με αρχαία τραγωδία, όπου το δράμα της ζωής του κλείνει ο χορός από τους πιστούς του γενναίους Σουλιώτες που θρηνούν γύρω στο λείψανό του.
Διαβάστε τη συνέχεια της Τριλογίας ΕΔΩ:
https://www.resaltomag.gr/forum/viewtopic.php?t=11549
Πηγή: Πεμπτουσία
Αφιερώματα / 1821-2021: Ανάσταση του Γένους / Μορφές / Ποίηση