«Οι αξιόλογες προσπάθειες της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την
εκπαίδευση, η οποία στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας βρίσκεται
αποκλειστικά στα χέρια της, οι αγώνες της για τη διαφύλαξη της Χριστιανικής
πίστης και την καθαρότητα της Ορθοδοξίας, τα μέτρα για το σταμάτημα των
εξισλαμισμών, αποτελούν θεμελιακή συμβολή για την διατήρηση της εθνικής
συνείδησης των Ελλήνων. Οι Νεομάρτυρες, συχνό φαινόμενο της εποχής, που
δέχονται τον μαρτυρικό θάνατο για την Χριστιανική πίστη, είναι συγχρόνως και οι
πρώτοι εθνικοί ήρωες του νέου Ελληνισμού. Η Ορθόδοξη Εκκλησία βρίσκεται
επικεφαλής έτσι, των δυνάμεων που οργανώνουν την άμυνα του Ελληνισμού και
εξασφαλίζουν την διατήρησή του μέσα στις δύσκολες συνθήκες της κατάκτησης και
συνδέεται άρρηκτα με το έθνος.»
Νίκος Σβορώνος
Μαρξιστής
Ιστορικός
«Το Ελληνικό έθνος - Γένεση και διαμόρφωση του νέου
Ελληνισμού»
Εκδόσεις «Πόλις», Αθήνα 2004, σελ. 84-85
Εκκλησία και πνευματική ζωή
«…Η
εκκλησία, όταν πέρασε το πρώτο χτύπημα της κατάκτησης, θα συνεχίσει το έργο της
ανασυγκρότησης της πνευματικής ζωής των Ελλήνων. Παρά τις διαμάχες ανάμεσα στο
Πατριαρχείο και στην κάστα των αρχόντων της Κωνσταντινούπολης, η Εκκλησία
παραμένει σε όλη την περίοδο απ’ το ιε΄ ως ιζ΄ αι., η κατευθυντήρια δύναμη του
Έθνους, Επικεφαλής της εθνικής αντίστασης σε όλες τις μορφές της, εργαζόμενη
για το σταμάτημα των εξισλαμισμών, συμμετέχοντας σ’όλες τις εξεγέρσεις ακόμα
και διευθύνοντάς τες (έχει να δείξει μεγάλο αριθμό νεομαρτύρων, που
είναι σύγχρονα και ήρωες της χριστιανικής πίστης και της εθνικής αντίστασης),
ρυθμίζει επίσης την πνευματική ζωή.
Ήδη
ο πρώτος Πατριάρχης Γεννάδιος ιδρύει
Πατριαρχική Σχολή που αναδιοργανώθηκε αργότερα. Κι άλλοι πατριάρχες ακολούθησαν
το παράδειγμά του. Το ουσιαστικό πρόβλημα που απασχολεί όλη την ελληνική σκέψη
αυτή τη στιγμή είναι η υπεράσπιση της Ορθοδοξίας, που συγχέεται περισσότερο από
ποτέ με την εθνική ιδέα και που την
απειλούν από τη μια το Ισλάμ κι από την άλλη η καθολική προπαγάνδα…»
Νίκος Σβορώνος
Μαρξιστής Ιστορικός
«Επισκόπηση της νεοελληνικής Ιστορίας»
Εκδόσεις
«Θεμέλιο», σελ 48-49