Όπως γράψαμε, καθοριστικό και αλάθευτο κριτήριο αξιολόγησης των πολιτικών υποκειμένων είναι ο χαρακτήρας των σχέσεων που αναπτύσσουν με τις εργατικές και λαϊκές μάζες.
Ο Αντόνιο Γκράμσι συμπυκνώνει αυτή τη διαλεκτική του «χαρακτήρα των σχέσεων» σε ένα μικρό κείμενο με τον τίτλο: «Μεγάλες φιλοδοξίες και μικρές φιλοδοξίες» («παρελθόν και παρόν», εκδόσεις «Στοχαστής»).
Για τα πολιτικά υποκείμενα και τους «αρχηγούς» που χρησιμοποιούν το λαό σαν αντικείμενο, δηλαδή αναπτύσσουν σχέσεις εκλογικές και δημαγωγικές, γράφει:
«Ο κακός ΄΄δημαγωγός΄΄ θεωρεί τον εαυτό του σαν αναντικατάστατο, δημιουργεί γύρω του ερήμωση, συστηματικά εκμηδενίζει και εξαλείφει τους πιθανούς ανταγωνιστές του, θέλει να έρχεται κατ’ ευθείαν σε σχέση με τις μάζες…
…η κοινοβουλευτική και εκλογική νοοτροπία προσφέρουν έδαφος γι’ αυτή την ιδιαίτερη μορφή δημαγωγίας, που κορυφώνεται στον καισαρισμό και βοναπαρτισμό…».
Για τα κόμματα που τοποθετούν το λαό στη θέση του υποκειμένου και για τους αυθεντικούς αρχηγούς ο Γκράμσι γράφει:
«Αντίθετα, ο πολιτικός αρχηγός με μεγάλες φιλοδοξίες τείνει να δημιουργήσει ένα ενδιάμεσο στρώμα μεταξύ αυτού και των μαζών (τις «σκαλωσιές» που λέμε, δική μας σημείωση), να δημιουργήσει ικανούς και όμοιούς του «ανταγωνιστές» για να ανεβάσει το επίπεδο της ικανότητας των μαζών, να δημιουργήσει στοιχεία που θα μπορούν να τον αντικαταστήσουν στη λειτουργία του αρχηγού. Αυτός σκέφτεται σύμφωνα με τα συμφέροντα των μαζών…».
Ο καθένας μπορεί να καταλάβει τις καρικατούρες του ακραίου βοναπαρτισμού όλων αυτών των «Μετώπων» που ξεπετάχτηκαν, από το κεφάλι της Αθηνάς, την τελευταία διετία και «ταξίδεψαν» από νεοταξικά «εκτρώματα» και κατασκευές «ΕΑΜ», σε πτήσεις διορισμένων «ηγετών» στη Σπίθα (Μίκη) και κατέληξαν σε νέες καιροσκοπικές επιμειξίες και σε ραδιοφωνικές εκπομπές της διαπλοκής…
Η εποχή μας θα γεννήσει πολλά εκτρώματα…
Αναδημοσιεύουμε ένα παλιό μας άρθρο, γραμμένο το 1998, εμπνευσμένο από το Γκράμσι (περιέχεται στη συλλογή κειμένων: «Μυθολογίες και Μεταλλάξεις», εκδόσεις Κάκτος).
Δημαγωγία
Ο κομματικός λόγος καθορίζεται από τις σχέσεις που αναπτύσσουν τα κόμματα με τις λαϊκές μάζες. Ο μεταβατικός ενεργητικός πολιτικός λόγος είναι αυτός που υφαίνει οργανικούς και εποικοδομητικούς δεσμούς με τον πολίτη και ανυψώνει το επίπεδο της πολιτικής γνώσης και συνείδησης. Ο λόγος αυτός αντιμετωπίζει το λαό ως υποκείμενο των εξελίξεων, ως τον κύριο ιστορικό πρωταγωνιστή.
Οι εκλογικοί κομματικοί μηχανισμοί αντιμετωπίζουν τους πολίτες σαν αντικείμενο, σαν εργαλείο εξυπηρετικό, για να πετύχουν τους σκοπούς τους. Το γλωσσικό αποτύπωμα αυτής της κοινοβουλευτικής φιλοσοφίας είναι η ξύλινη γλώσσα.
Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της γλώσσας είναι η πληθωρική ρητορεία λέξεων-αξιών ή όρων νοηματικά ρευστών. Είναι ένας πολιτικός λόγος με πλεονασμούς και διακριτικά συστατικά την κατάχρηση συνωνύμων, την έντονη συναισθηματική φόρτιση, τη μεγαλοστομία και τη νοηματική ασάφεια.
Ο δημαγωγικός αυτός λόγος παγιδεύει το δέκτη συναισθηματικά και ηθικά. Ταυτόχρονα εμποδίζει και την επικοινωνία, μετατρέποντας τις λέξεις από έννοιες σε ασαφείς και νοηματικά ρευστές ηθικές κατηγορίες. Η «ξύλινη» γλώσσα προβάλλει την ηθική διάσταση σε βάρος του νοήματος και μαζί με την υπερβολή και το στόμφο εμποδίζει την κατανόηση και υποβάλλει την άκριτη αποδοχή. Αυτή η πληθωρική ασάφεια του κομματικού λόγου πετυχαίνει την απομάκρυνση της λογικής και την παγίδευση του οπαδού στα «θαυμαστικά επιφωνήματα και κατάρες».
Η κοινοβουλευτική και εκλογική νοοτροπία προσφέρουν έδαφος για τη δημαγωγία εκείνη που μεταχειρίζεται σαν εργαλείο τις λαϊκές μάζες, τροφοδοτεί και ξύνει τα ταπεινά ένστικτα και πάθη: Δημαγωγία που κορυφώνεται στον καισαρισμό και βοναπαρτισμό μέσα από μια συστηματική εκμηδένιση κάθε εποικοδομητικής σχέσης με το λαό και ερήμωσης του πολιτικού τοπίου.
Βεβαίως, σύμφωνα με τον Αντόνιο Γκράμσι, έχουμε και την «ανώτερη δημαγωγία» η οποία αναπτύσσει οργανικές σχέσεις του «δημαγωγού» με το λαό και συντελεί στην πολιτική εξύψωσή του: Δημαγωγία που στηρίζεται στον πρωταγωνιστικό ιστορικό ρόλο των μαζών, που αποτυπώνει τον επαναστατικό τους παλμό και είναι αξεχώριστο το ατομικό καλό από το συλλογικό καλό.
Ο Γκράμσι συνδέει την έννοια της «δημαγωγίας» με αυτή της «φιλοδοξίας»: Δύο έννοιες που έχουν καθιερωθεί με μειωτική σημασία και αξιοκαταφρόνητη, οι οποίες δείχνουν ταπεινό καιροσκοπισμό και προδοσία ιδεών και αρχών. Και αυτό γιατί συγχέεται η μεγάλη φιλοδοξία με τις μικρές φιλοδοξίες και συνήθως βλέπουμε την πάλη των μικρών φιλοδοξιών (των εντελώς προσωπικών) κατά της μεγάλης.
«Η μεγάλη φιλοδοξία, εκτός του ότι είναι αναγκαία για την πάλη, δεν είναι ούτε αξιοκαταφρόνητη ηθικά. Κάθε άλλο: όλα εξαρτώνται από το αν ο φιλόδοξος υψώνεται αφού έχει προκαλέσει γύρω του ερήμωση, ή αν η ανάδειξή του καθορίζεται συνειδητά από την εξύψωση ενός ολόκληρου κοινωνικού στρώματος και από το αν ο φιλόδοξος βλέπει ακριβώς τη δική του ανύψωση Σα στοιχείο της γενικής εξύψωσης» ( Γκράμσι: «παρελθόν και παρόν», εκδόσεις «Στοχαστής»).
Σήμερα μας πνίγουν σαν βρόχος στο λαιμό οι μικρές φιλοδοξίες. Η πάλη των ταπεινών κινήτρων έχει πάρει διαστροφικές διαστάσεις προσωπικής προβολής και αναρρίχησης. Σε αυτό συνετέλεσε και η πλήρης αλλοτρίωση της πολιτικής πράξης που επήλθε από την κυριαρχία του τηλεοπτικού θεάματος. Η δημαγωγία έχασε την απευθείας επαφή με τις μάζες και οι μικρές φιλοδοξίες προσαρμόστηκαν στις ανάγκες του διαφημιστικού θεάματος. Το «τέρας» της αλλοτριωμένης πολιτικής πράξης ισοπέδωσε εντελώς τις σχέσεις της κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης και επέβαλε το καθεστώς της «συνασπισμένης ηλιθιότητας».
Η κατάσταση αυτή εκφράζεται από τη στενότητα νέων ηγετών. Γιατί οι ηγέτες δεν κατασκευάζονται μέσα στις χοάνες των εργαστηρίων, ούτε από τα ΜΜΕ και τις γραφειοκρατικές κλίκες των αποστεωμένων κομματικών μηχανισμών. Οι ηγέτες διαμορφώνονται μέσα από τη θεωρητική και πολιτική πράξη, μέσα από τη ζωντανή αντιπροσώπευση κοινωνικών τάξεων και συλλογικών συμφερόντων. «Δεν μπορεί να υπάρξει επεξεργασία των ηγετών εκεί όπου λείπει η θεωρητική δραστηριότητα, εκεί όπου δεν αναζητούνται συστηματικά και δεν μελετώνται οι λόγοι ύπαρξης και ανάπτυξης της εκπροσωπευομένης τάξης». (Γκράμσι).
Ο αριστερός ηγέτης διαμορφώνεται και από τον αγώνα για την εξασθένηση της αλλοτριωμένης πολιτικής πράξης, αγώνα που έχουν εγκαταλείψει παντελώς τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα, υποταγμένα πλήρως στο καθεστώς των μικρών φιλοδοξιών...
Φυσικά οι ηγέτες δεν πέθαναν, όπως δεν πέθανε και η πολιτική, έστω και αν βιάστηκαν κάποιοι να την κηδεύουν. Ο νέος ιστορικός κύκλος των κοινωνικών εντάσεων και λαϊκών κινητοποιήσεων θα γεννήσει τους ηγέτες του...
Ιούλιος 1998
Διαβάστε και εδώ:
http://www.resaltomag.gr/forum/viewtopic.php?t=6141
