Θα
αναδημοσιεύσουμε δύο κεφάλαια από την εργασία του Θύμιου Παπανικολάου που γράφτηκε ΑΜΕΣΩΣ μετά από το Πολυτεχνείο.
Το χρονικό της Εξέγερσης
Μια συνοπτική, αλλά
συνθετική εικόνα εκείνων των ημερών: Το χρονικό των γεγονότων, η
ατμόσφαιρα και τα πιο ουσιαστικά χαρακτηριστικά του Νοέμβρη του 1973.
Ο πρώτος σταθμός του κινήματος αρχίζει με το μνημόσυνο του Γεωργίου
Παπανδρέου, στις 4 Νοεμβρίου. Πάνω από 25.000 μαζεύονται. Φωνάζουν:
«Ελευθερία», «έξω οι Αμερικάνοι», «κάτω ο φασισμός». Τότε ακούστηκε και
για πρώτη φορά το σύνθημα: «ΕΣΑ-ΕΣ-ΕΣ-Βασανιστές». Η αστυνομία
αιφνιδιάζεται από αυτή τη μεγαλειώδη συγκέντρωση. Οι συγκρούσεις με την
αστυνομία αρχίζουν. Οι διαδηλώσεις μεταφέρονται σε πολλά σημεία της
Αθήνας. Οι διαδηλωτές οπισθοχωρούν, ανασυντάσσονται και επιτίθενται
ολόκληρη την ημέρα, καταπατώντας ανοικτά πλέον τη χουντική νομιμότητα.
Εκατοντάδες οι τραυματίες. Τριάντα άνθρωποι διαδηλωτές συλλαμβάνονται…
Στις 8 Νοεμβρίου 17 διαδηλωτές δικάζονται. Νέες μικροδιαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία.
Το μνημόσυνο λοιπόν του Γ. Παπανδρέου έδωσε την αφορμή για το ξεκίνημα μιας κατάστασης πολύχρονων πολιτικών διεργασιών: Συγκεντρώσεις, μικρές διαδηλώσεις, συγκρούσεις με την αστυνομία, άνθρωποι να πηγαινοέρχονται στους δρόμους ανήσυχα, έντονες και χωρίς καμιά προφύλαξη συζητήσεις, ένας νευρικός παροξυσμός αναμονής, αυτά είναι τα εξωτερικά πολιτικά γνωρίσματα και ψυχολογικά συμπτώματα εκείνων των ημερών, πολύ ενδεικτικά της ανόδου της πολιτικής θερμοκρασίας.
Τα γεγονότα της 4ης Νοεμβρίου ο Ανδρέας Παπανδρέου τα χαρακτήρισε «αποφασιστική καμπή στον απελευθερωτικό αγώνα του ελληνικού λαού». Στις «Ειδήσεις», το έντυπο που εξέδιδε το ΠΑΚ στο εξωτερικό, διαβάζουμε από τη δήλωση του Ανδρέα: «Η επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας και η χρήση ωμής βίας για την αντιμετώπιση του λαού των Αθηνών αποτελούν τρανή απόδειξη για τον συνεχιζόμενο καταπιεστικό χαρακτήρα του στρατοκρατικού καθεστώτος. Αποτελούν επίσης απόδειξη πως η αδιαλλαξία του λαού κλιμακώνεται. Πως έχει βαθιές ρίζες η απόφασή του να προχωρήσει στην αναμέτρηση με τις δυνάμεις κατοχής της πατρίδας μας….».
Η απόφαση του λαού για «αναμέτρηση»εκδηλώνεται λίγες μέρες μετά: Στις 14 του Νοέμβρη!
Όταν εκείνο το μεσημέρι, ομάδες φοιτητών κατηφόριζαν προς το Πολυτεχνείο, κανένας δεν φανταζόταν το τι θα επακολουθούσε. Και στους πιο ενθουσιώδεις, που έτρεχαν συνεπαρμένοι από τη σκέψη της διαδήλωσης, δεν περνούσε από το μυαλό τους, ότι η ενέργειά τους αυτή θα γινόταν το σπίρτο που θα άναβε μια τεράστια πυρκαγιά. Ακόμα και ύστερα από την πρώτη ημέρα τίποτα δεν έδειχνε ότι το φοιτητικό κίνημα θα έπαιρνε τέτοιες διαστάσεις λαϊκού τυφώνα. Το κίνημα, ωστόσο, από το πρώτο βράδυ είχε προχωρήσει πολύ πιο πέρα από ό,τι φαντάζονταν και οι πιο αισιόδοξοι. Ήταν τέτοια η συσσώρευση και τα αποθέματα των εκρηκτικών υλών που τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει την ανάφλεξή τους. Και εδώ πρέπει να το πούμε καθαρά: Οι ηγεσίες τότε των δύο παραδοσιακών κομμουνιστικών κομμάτων δεν ήθελαν την κατάληψη, προσπάθησαν το πρώτο βράδυ να την «σπάσουν». Υπερφαλαγγίστηκαν όμως από τα γεγονότα και ακολούθησαν…
Αυτό το γεγονός και μόνο αποδεικνύει ότι καμιά ομάδα «προβοκατόρων» (ακούστηκε και αυτή η συκοφαντία ενάντια στην κατάληψη και όχι μόνο από τη χούντα) δεν θα μπορούσε να δώσει ζωή στο ξεσήκωμα του Νοέμβρη, αν αυτό δεν υπήρχε μέσα στα σπλάχνα της ελληνικής κοινωνίας…
Από την πρώτη, λοιπόν, ημέρα της κατάληψης, εκδηλώνεται μια αυθόρμητη, ενεργητική συμπαράσταση του λαού, με συμμετοχή όλων σχεδόν των κοινωνικών στρωμάτων του πληθυσμού. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου, μεταφέροντας τη φωνή των εξεγερμένων φοιτητών σε ολόκληρη την Αθήνα, αποτέλεσε αποφασιστικό παράγοντα συγκέντρωσης και επιτάχυνσης της μαζικής κίνησης.
Η Αθήνα εκείνες τις ημέρες είχε μεταβληθεί σε ένα ηφαίστειο με ισχυρές δονήσεις, που ξεσήκωνε ολοένα πλατύτερα στρώματα του πληθυσμού. Ο αριθμός των εξεγερμένων αυξάνει με ταχύτητα γεωμετρικής προόδου. Ο γιγάντιος αυτός κυκλώνας, αρχίζει να τραντάζει όλες τις περιοχές της ελληνικής κοινωνίας. Τα πρώτα συμπτώματα μετάδοσής του στην εργατική τάξη γίνονται καθαρά: Ο αριθμός συμμετοχής των εργατών αυξάνει με καταπληκτική ταχύτητα. Οι οικοδόμοι ετοιμάζονται να κατέβουν σε απεργία. Το σύνθημα της «γενικής απεργίας» έχει φτάσει σε πολλά εργοστάσια και συζητείται. Τα Μέγαρα έχουν εξεγερθεί. Η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα έχουν μπει στον αγώνα…
Το απόγευμα της Παρασκευής (16 Νοέμβρη) ολόκληρη η Αθήνα ζει τον πυρετό της εξέγερσης. Την επαναστατική αυτή θύελλα την εκφράζει παραστατικά το ακόλουθο τηλεφώνημα, μαγνητοφωνημένο από το ΠΑΚ Τορόντο, καταγραμμένο στις «ειδήσεις» του Νοεμβρίου 1973: «Η Αθήνα καίγεται! Παντού φωτιές! Οι άνθρωποι είναι έξω στους δρόμους. Άκου του πυροβολισμούς; Άκου! Άκου! Ο λαός κατέλαβε το υπουργείο Δημόσιας Τάξεως και τη Νομαρχία Αττικής. Δεν τους νοιάζει για τη ζωή τους. Να μπορούσες να το δεις, να μπορούσες να το δεις!».
Η κατάσταση δεν αφήνει άλλα περιθώρια στο καθεστώς του Παπαδόπουλου να συνεχίσει το σκηνοθετημένο παιχνίδι της «φιλελευθεροποίησης». Η χούντα δείχνοντας το αληθινό της πρόσωπο, επιτίθεται με απροκάλυπτη βιαιότητα και κτηνωδία. Οι δρόμοι της Αθήνας έχουν μεταβληθεί σε πεδίο αιματηρών συγκρούσεων. Παντού έχουν υψωθεί οδοφράγματα και πραγματοποιούνται ηρωικές και βίαιες συγκρούσεις των διαδηλωτών με την αστυνομία και το στρατό.
Στις τρεις τα ξημερώματα εισβάλουν τα τανκς στο Πολυτεχνείο. Ιστορική θα μείνει η τελευταία φράση του εκφωνητή του ραδιοφωνικού σταθμού: «Θα αγωνιστούμε μέχρι την τελευταία στιγμή…».
Την επόμενη ημέρα η χούντα εξαπολύει ένα μαζικό κύμα τρομοκρατίας και συλλήψεων. Τα στρατιωτικά ανακοινωθέντα των «αποφασίζομεν» και «διατάσσομεν» διαδέχεται ένα το άλλο. Ωστόσο ο λαός δεν έχει δειλιάσει και συνεχίζει να μάχεται. Σε πολλά μέρη των Αθηνών πραγματοποιούνται συγκρούσεις και παντού αντηχεί η κραυγή: «Δολοφόνοι»…
Εκείνες τις ημέρες ο λαός έμαθε ότι όταν αγωνίζεται υπάρχουν αποτελέσματα. Κα αυτό το μεγάλο δίδαγμα εκείνων των ημερών δεν πρέπει να ξεχνάμε σήμερα…
Σημείωση: Ακολουθεί: «Τα χαρακτηριστικά της Εξέγερσης».
Τα χαρακτηριστικά της Εξέγερσης
Σε πολλούς εγκεφάλους οι εξεγέρσεις φαίνονται σαν έργο «παραφρόνων», αν όχι «προβοκατόρων». Πάντα μια επαναστατική θύελλα παρουσιάζεται σαν παραφροσύνη σε εκείνους που σαρώνει και εκμηδενίζει. Όσοι, όμως, συμμετέχουν σε αυτή και τη ζουν είναι κάτι το συγκλονιστικό, μια «αταξία» μέσα στην οποία προβάλλει κάτι το καινούργιο, μια τακτοποίηση ανθρώπων και ιδεών γύρω από καινούργιους άξονες. Αυτό είναι και το κύριο χαρακτηριστικό κάθε Επανάστασης.
Το Νοέμβρη, αυτό που εντυπωσίασε ήταν η αριθμητική έκταση του κινήματος και η εκρηκτική του διάσταση. Δεν μιλάμε για το βάθος του, αλλά για την ταχύτητα των ποσοτικών συσσωρεύσεων και τον οξύ χαρακτήρα του.
Το κίνημα του Νοέμβρη, εκτός από τους φοιτητές που ήταν οι πρωτοπόροι, αγκάλιασε όλα τα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού. Ένα φαινόμενο που επίσης παρατηρήθηκε και εντυπωσίασε ήταν η μεγάλη συμμετοχή των μαθητών.
Το ουσιώδες, όμως, χαρακτηριστικό του ήταν το παραμέρισμα της χουντικής νομιμότητας. Οι εξεγερμένοι δεν δέχονταν καμιά εξουσία έξω από τη δική τους και αδίσταχτα συγκρούονταν με τις δυνάμεις της χουντικής καταστολής. Η μόνη εξουσία που αναγνώριζαν ήταν εκείνη που γεννιόταν από τους ίδιους στο δρόμο. Και επειδή η εξουσία βρισκόταν πραγματικά στο δρόμο, η πολιτική γινότανε στο δρόμο. Και ο δρόμος υπήρξε μια πολιτική σχολή με ασυναγώνιστη δύναμη.
Η απελευθέρωση της πρωτοβουλίας και της δραστηριότητας του λαού, η άμεση συμμετοχή του στις αποφάσεις, η ελεύθερη έκφραση των ιδεών, η αφύπνιση των δημιουργικών ικανοτήτων, υπήρξαν διαδικασίες που έδωσαν γιγάντια ώθηση στην πολιτική σκέψη. Το Πολυτεχνείο έμοιαζε όλες εκείνες τις μέρες, σαν ένα καζάνι που έβραζε: Διαρκείς και επεισοδιακές συνελεύσεις, όμιλοι να καυγαδίζουν έντονα, να συζητούν, να γράφουνε συνθήματα και προκηρύξεις, πρόσωπα αναψοκοκκινισμένα, επιθετικά, λαίμαργα να ρουφήξουν τα πάντα που γίνονταν γύρω τους, μια κίνηση διαρκής, νευρική, έντονη. Αυτά είναι τα εξωτερικά συμπτώματα εκείνων των ημερών που αντανακλούσαν τις τρομακτικές διεργασίες που συντελούνταν στη συνείδηση των εξεγερμένων. Το πλήθος διψασμένο ρουφούσε άπληστα, αναμασούσε τις εντυπώσεις, έφτυνε τα μικρά και τυχαία κι έκανε το βαρύ απολογισμό του.
Οι συνελεύσεις που γίνονταν σαν μια αυθόρμητη οργανική έκφραση του κινήματος, έδειχναν στους εξεγερμένους, πώς συντελούνται στην πράξη οι διαδικασίες της συμμετοχής στις αποφάσεις, πώς αναδεικνύονται οι ηγέτες και πώς αυτή η συμμετοχή συντελεί στην απελευθέρωσή τους και στην πολιτική συνειδητοποίηση.
Τα έμβρυα αυτά της δυαδικής εξουσίας (μιας άλλης δηλαδή εξουσίας που αναιρούσε στην πράξη την καπιταλιστική εξουσία), δίνουν το οργανωτικό, αντικαπιταλιστικό στίγμα της Εξέγερσης. Γι’ αυτό αυτή η μορφή της πραγματικής, ζωντανής δημοκρατίας, έχει παρασιωπηθεί τελείως…
Τέλος, το Πολυτεχνείο τις μέρες της κατάληψης ήταν μια μικρή κοινωνία που λειτουργούσε με υποδειγματική τάξη, χωρίς κανένα εξαναγκασμό και με υψηλό το αίσθημα της ευθύνης στα μέλη του. Μια κοινωνία που το κάθε τι που γινόταν παρουσίαζε χαρακτήρα δημιουργικό, αναμφισβήτητα απελευθερωτικό της ανθρώπινης ύπαρξης.
Σημείωση: Οι σημερινές καταλήψεις δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με την κατάληψη του Πολυτεχνείου. Αυτό το γράφω γιατί κάποιοι επιχείρησαν να ταυτίσουν το Πολυτεχνείο με τη «δημοκρατία» των κουκουλοφόρων…
Το κείμενο καθώς και πληθώρα κειμένων για το Πολυτεχνείο
είναι αναρτημένα εδώ:
