«Η γαλλική κοινωνία δεν είναι διαιρεμένη ανάμεσα στους πεφωτισμένους υποστηρικτές της προόδου και στους αμόρφωτους εχθρούς της. Το πραγματικό σχίσμα βρίσκεται ανάμεσα στους νικητές της παγκοσμιοποίησης, ή τουλάχιστον σε εκείνους που έχουν τα μέσα να προστατευτούν από περιστασιακές ατυχίες, και στους χαμένους της παγκοσμιοποίησης, οι οποίοι δεν έχουν καμία δύναμη να αντισταθούν στην αμείλικτη επέλασή της.»
– Christophe Guilluy (Κριστόφ Γκιλουί)
Το φάντασμα της καθολικής λαϊκής εξέγερσης, από τη στιγμή που ο Γαλλικός λαός εισέβαλε με τόση ορμή στη δημόσια σφαίρα, άρχισε να στοιχειώνει και πάλι τη γαλλική και την υπερεθνική ελίτ. Έπειτα από πάνω από δύο εβδομάδες διαδηλώσεων, συγκρούσεων και οδοφραγμάτων στην πρωτεύουσα και στην επαρχία της Γαλλίας, η «επιστροφή του νόμου και της τάξης», όσο κι αν θα το επιθυμούσε ο Μακρόν αλλά και τα συνδικάτα (που δεν μπορούν πλέον να ελέγξουν την αυθόρμητη πολιτική δράση), αποτελεί ένα όνειρο θερινής νυκτός. Το ταξικό ρήγμα ανάμεσα σε εκείνους που επωφελούνται και στηρίζουν τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και σε αυτούς που μάχονται εναντίον της, έχει γίνει ξεκάθαρο.
Το ασφαλιστικό νομοσχέδιο και η κοινωνική κατάσταση
Η αφορμή για την όξυνση της κοινωνικής πάλης ήταν το ασφαλιστικό
νομοσχέδιο που προωθεί ο πρώην μεγα-τραπεζίτης και νυν πρόεδρος
Εμμανουέλ Μακρόν, το οποίο σκοπεύει να αυξήσει τα όρια ηλικίας
συνταξιοδότησης από τα 62 στα 64. Κι αυτό διότι, όπως είπε στην
τηλεοπτική συνέντευξη της περασμένης εβδομάδας, «αυτό είναι απαραίτητο»
για τη βιωσιμότητα του συστήματος.
Και έχει δίκιο αλλά μόνο βέβαια αν πάρει κανείς ως δεδομένες
ορισμένες παραμέτρους που διαμορφώνουν το οικονομικό περιβάλλον της
νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένα σε
διάφορες παρεμβάσεις μας του ΜΕΚΕΑ,
η πεμπτουσία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης είναι οι λεγόμενες «4
ελευθερίες» (κεφαλαίου, εργασίας, αγαθών, υπηρεσιών), οι οποίες στον
ευρωπαϊκό χώρο θεσμοποιήθηκαν από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ.
Συγκεκριμένα, η εφαρμογή των 4 ελευθεριών συνεπάγεται την ελαχιστοποίηση
των κοινωνικών ελέγχων επάνω στις αγορές, οι οποίοι έχουν ως στόχο την
προστασία της κοινωνίας και της φύσης από τη ελεύθερη λειτουργία της
αγοράς. Έτσι, αυτό που παίρνει ως δεδομένο ο Μακρόν, και πίσω από αυτόν
σύσσωμη η υπερεθνική ελίτ (Υ/Ε), είναι η ελαστικοποίηση των σχέσεων
εργασίας (που συνεπάγεται την αύξηση της μερικής και περιστασιακής
απασχόλησης, όπως και της ανεργίας), η ελαχιστοποίηση της φορολογίας του
εισοδήματος των ανώτερων οικονομικά στρωμάτων (από τα έσοδα της οποίας
χρηματοδοτούταν κατά τη σοσιαλδημοκρατική περίοδο το ισχυρό
Κράτος-Πρόνοιας), η επέκταση των ιδιωτικοποιήσεων (ώστε να μπορεί να
βγαίνει κέρδος και από τις υπηρεσίες που παλαιότερα λειτουργούσαν με
κριτήριο το δημόσιο όφελος) και, φυσικά, το άγριο πετσόκομμα του
κοινωνικού κράτους. Και γιατί θεωρεί αυτές τις παραμέτρους ως δεδομένες;
Όχι γιατί είναι ένας «κακός», «νεοφιλελεύθερος» πολιτικός, όπως
υποστηρίζει η παγκοσμιοποιητική «αριστερά», αλλά γιατί μια διαφορετική
οικονομική πολιτική που δεν θα ακολουθούσε τις παραπάνω απαράβατες αρχές
θα καθιστούσε τη γαλλική οικονομία λιγότερο ανταγωνιστική σε
επενδύσεις. Με άλλα λόγια, τα κίνητρα των διεθνών οικονομικών ελίτ για
επενδύσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα στη Γαλλία θα περιστέλλονταν[1]. Πράγμα που θα έκανε τα κέρδη της γαλλικής οικονομικής ελίτ οι οποίες συνεργάζεται με αυτές τις διεθνείς ελίτ, χαμηλότερα.
Παρατηρώντας, ωστόσο, την επιμονή του Μακρόν να μην κάνει πίσω παρά
τη λαϊκή εξέγερση, διαπιστώνουμε την αναγκαιότητα για τις ελίτ αυτού του
νομοσχεδίου, δηλαδή τη σημασία που έχει η αύξηση των ορίων
συνταξιοδότησης. Και αυτό διότι, απλούστατα, το ασφαλιστικό σύστημα «δεν
βγαίνει», χωρίς σημαντική αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος σε
βάρος των εργαζομένων. 25 χρόνια σκληρής νεοφιλελεύθερης πολιτικής (από
την κυβέρνηση Σιράκ και τις εξεγέρσεις των προαστίων το 2005 και έπειτα)
έχουν διαμορφώσει μια «ελαστική» αγορά εργασίας όπου κυριαρχεί η
υποαπασχόληση και η ανεργία. Άμεση συνέπεια είναι η μείωση των εσόδων
του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης σε σημείο που πλέον να μην μπορεί να
εξυπηρετήσει τις ανάγκες συνταξιοδότησης. Επομένως, μία είναι η λύση: η
παράταση της εργασιακής ζωής για άλλα δύο χρόνια ελαστικής απασχόλησης
και είσπραξης εισφορών, ταυτόχρονα με την μείωση του συνολικού
συνταξιοδοτικού κόστους από τη μεριά του Κράτους. Συνοπτικά, στο πλαίσιο
των ανοιχτών και απελευθερωμένων αγορών της νεοφιλελεύθερης
παγκοσμιοποίησης, την οποία εκφράζει εδώ κυρίως η Ευρωπαϊκή Ένωση –όπου η
οικονομική ανάπτυξη (δηλαδή η δημιουργία πλούτου για τους
κεφαλαιούχους) είναι συνάρτηση της ανταγωνιστικότητας–, η Γαλλία είναι
αναγκασμένη να αυξήσει τα όρια συνταξιοδότησης, ώστε να προστεθούν δύο ακόμη χρόνια εκμετάλλευσης των εργαζομένων και ο κρατικός προϋπολογισμός να γλιτώσει έτσι ένα μάτσο λεφτά από τις συντάξεις.
Ωστόσο, όπως τόνισε ο επικεφαλής του κόμματος «Οι Πατριώτες» Φλοριάν
Φιλιπό, η κυβέρνηση του Μακρόν, ενώ δεν είχε πρόβλημα να ξοδέψει 8,5
έξτρα δισεκατομμύρια για να εξοπλίσει κι άλλο την Ουκρανία, ήταν σε
αδυναμία να δαπανήσει περισσότερα για τις συντάξεις ή τα νοσοκομεία! Και
αυτό πέρα βέβαια από το γεγονός ότι, όπως υποστήριξαν τα συνδικάτα, θα
μπορούσε η κυβέρνηση να επιβάλει έναν φόρο στους πλούσιους. Αλλά,
προφανώς, ο Μακρόν και τα πολυεθνικά αφεντικά που έχει από πίσω του δεν
διανοούνται βέβαια να κάνουν πίσω στον εξοπλισμό των Ουκρανο-ναζί, ούτε
φυσικά επιθυμεί να σπαταλήσει τα λεφτά των φίλων του πλουσίων σε
αχρείαστες δημόσιες δαπάνες για τους «πλεμπαίους» –οι οποίοι ως
αμόρφωτοι δεν καταλαβαίνουν βέβαια την έννοια της ανταγωνιστικότητας στο
πλαίσιο της διεθνοποιημένης οικονομίας!
Αυτή η νομοθετική πρωτοβουλία, βέβαια, δεν έρχεται στο κενό. Η
γαλλική κοινωνία αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα με αυτά που
γνωρίζουμε και εδώ στην Ελλάδα, μολονότι φυσικά δεν είναι υπανάπτυκτη
σαν την Ελλάδα! Το κύμα ακρίβειας σαρώνει και τη 2η μεγαλύτερη οικονομία
της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχοντας περιορίσει δραστικά το βιοτικό επίπεδο.
Οι ελαστικές σχέσεις εργασίας, η ανεργία, η υποχρηματοδότηση της
δημόσιας Υγείας και Παιδείας διαμορφώνουν μια κοινωνική κατάσταση
πλήρους κατάρρευσης του κοινωνικού ιστού (του πάλαι-ποτέ
Κράτους-Πρόνοιας). «Πάνω από το μισό των εργαζομένων στη Γαλλία δεν
έχουν τη δυνατότητα να αποταμιεύουν σε μηνιαία βάση ένα επαρκές ποσό που
θα έκανε κάποια διαφορά στη ζωή τους. Το 2015, 54% του εργαζόμενου
πληθυσμού είπε ότι δεν μπορεί να αποταμιεύσει παραπάνω από 50€ το μήνα·
ενώ για το ¼ των εργαζομένων το αντίστοιχο ποσό βρίσκεται στα 10€. Με
άλλα λόγια, στη Γαλλία εκείνοι που έχουν τη δυνατότητα για αποταμίευση
αποτελούν μια μειονότητα. Η αποταμίευση είναι, πλέον, ένα προνόμιο των
πλούσιων»[2].
Επομένως, τα ακόλουθα λόγια ενός παριζιάνου διαδηλωτή δεν πρέπει να
μας προξενούν κάποια εντύπωση: «Ξέρουμε ότι αν ο Μακρόν περάσει τη
συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση, τότε στη συνέχεια θα ξηλώσει τα πάντα, την
κοινωνική ασφάλεια, θα διαλύσει όλες τις δημόσιες υπηρεσίες»[3]. Αυτό θα είναι δηλαδή το οριστικό ξήλωμα του Κράτους-Πρόνοιας που υποτίθεται έκτισε η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία μεταπολεμικά.
Φυσικά, το οικονομικό ρήγμα που περιγράφουμε, το οποίο είναι συνέπεια
της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, πηγαίνει μαζί με έναν βαθύ
πολιτιστικό διαχωρισμό που επικρατεί στη γαλλική κοινωνία. Είναι το
πολιτιστικό χάσμα ανάμεσα στις κυρίαρχες, μεταμοντέρνες και χίπστερ ελίτ
των μεγάλων αστικών κέντρων που κηρύττουν τα «ελευθεριακά» τους ιδανικά
της πολυπολιτισμικής κοινωνίας των «ανοιχτών συνόρων», και στις πλατιές
λαϊκές, εργαζόμενες μάζες που έχουν διαπιστώσει από την εμπειρία τους
ότι η μετανάστευση είναι αποτέλεσμα της απελευθέρωσης της αγοράς
εργασίας και συμβάλλει στο πάγωμα ή ακόμα και τη μείωση των μισθών των
εργατών. Έτσι, από τη μία έχουμε τον κόσμο των πολιτικών ταυτότητας που
υπονομεύει ως «φασισμό» κάθε δεσμό με μια κοινότητα ανθρώπων και έναν
συλλογικό τρόπο ζωής και, από την άλλη, τα θύματα της παγκοσμιοποίησης,
τα οποία ενστικτωδώς αντιδρούν σε αυτή την παράνοια της ιδεολογίας των
δικαιωμάτων και επιδιώκουν μέσα από το θεμελιώδες αίτημα για
εθνική/λαϊκή κυριαρχία να διαμορφώσουν μια νέα πολιτιστική ταυτότητα με
εθνικό περιεχόμενο.
Γενικότερα, επομένως, υποβόσκει μια βαθύτερη εθνική και πολιτιστική
κρίση στη Γαλλία, πλάι στην οικονομική, εφόσον το σύνολο του Γαλλικού
λαού σήμερα, ακόμα και στα μεσαία αστικά στρώματα, βλέπει τον
«παραδοσιακό γαλλικό τρόπο ζωής» (που υποτίθεται παρείχε ασφάλεια,
άνεση, ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος καθώς και μια ισχυρή εθνική
κουλτούρα/ταυτότητα) να καταστρέφεται από την επέλαση της
παγκοσμιοποίησης.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι φανερό ότι η πρόταση του Μακρόν να αυξήσει
τα συνταξιοδοτικά όρια δεν μπορούσε παρά να εκληφθεί σαν ένα «ως εδώ»
από τα θύματα της παγκοσμιοποίησης, τα οποία βγήκαν στο δρόμο πιάνοντας
το νήμα από εκεί που το είχαν αφήσει οι τεράστιες μάζες της γαλλικής
περιφέρειας που άρχισαν να εξεγείρονται στην προ-Covid εποχή φορώντας
κίτρινα γιλέκα.
Η λαϊκή αντι-βία
Ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο της πραγματικής εξέγερσης που λαμβάνει
χώρα σε όλο το μήκος και πλάτος της Γαλλίας είναι η αποφασιστικότητα
των αντιστεκόμενων και η λαϊκή αντι-βία που χρησιμοποιούν. Η ένταση της
αντι-βίας των «από κάτω» αποτελεί την αντανάκλαση της οικονομικής και
φυσικής βίας των «από πάνω» και ταυτόχρονα τη συνειδητοποίηση ότι η ζωή
των «3 και 60» εντός μια πολιτιστικής σούπας α λα παγκοσμιοποιητικής
κουλτούρας του Χόλιγουντ δεν είναι φυσικό γεγονός, αλλά σκόπιμη
πολιτική.
Οι Γάλλοι έρχονται να μας διδάξουν ότι λαός που προτάσσει ειρηνικές
πορείες-λιτανείες, στις οποίες μας έχουν συνηθίσει τα στημένα και
κομματοκρατούμενα συνδικάτα μαζί με την ελεγχόμενη αντιπολίτευση της
«αριστεράς», είναι καταδικασμένος να τσακιστεί από τα γκλομπ των
κρανοφόρων σκυλιών. Μας δείχνουν επίσης τι σημαίνει (ημι)αυτόνομη
συνδικαλιστική δράση, δηλαδή συνδικάτα τα οποία δεν αποτελούν
αντικατοπτρισμό ενός πελατειακού Κράτους-Μπανανίας, αλλά οργανώσεις
εργαζομένων που προσπαθούν να συντονίσουν τις δράσεις των απεργών, για
να ασκηθεί ακόμη περισσότερη πίεση στην κυβέρνηση. Οργανώσεις που
αποκλείουν σιδηροδρομικούς σταθμούς, κάνουν καταλήψεις σε σούπερ-μάρκετ
και εστιατόρια πολυεθνικών, μπλοκάρουν λιμάνια[4]…
Και αυτό, σε αντίθεση με τη δική μας ΓΣΕΕ που όταν στις αρχές του μήνα
όλος ο λαός ήταν στο δρόμο, η ηγεσία της έκανε «συνέδριο» στο Καβούρι!
Φυσικά, δεν πρέπει να υπάρχει καμία εμπιστοσύνη στις συνδικαλιστικές
ηγεσίες. Αυτοί οι γραφειοκράτες σε συγχορδία με την «αριστερά» τύπου
Μελανσόν –του Τσίπρα της Γαλλίας– (που ποτέ δεν είπε να μην ψηφιστεί ο
Μακρόν στο δεύτερο γύρο!) είναι οι πιο ικανοί να φέρουν πάλι τον κόσμο
σπίτι του. Aκόμα και εκεί που τα συνδικάτα όντως κάπως λειτουργούν και
έχουν μια σχετική ανεξαρτησία από το Κράτος, δεν είναι παρά ένας
μηχανισμός αφομοίωσης και ενσωμάτωσης κάθε προσπάθειας αντίδρασης.
Πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι το γεγονός πως σήμερα στη Γαλλία έχει βγει
τόσος κόσμος στο δρόμο δεν είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά της δράσης των
συνδικάτων, αλλά της ορμής του Γαλλικού λαού να αντιπαρατεθεί με τον
Μακρόν και τις πολιτικές του, κατορθώνοντας να συμπαρασύρει και τις
συνδικαλιστικές ηγεσίες. Ένας νεαρός απεργός δηλώνει μάλιστα το εξής:
«Το πρόβλημα είναι ότι τα συνδικάτα έχουν τη βασική ευθύνη, έχουν
διασφαλίσει ότι [το κίνημα] δεν θα ριζοσπαστικοποιηθεί»[5].
Κοινοβουλευτική χούντα ως η νόρμα στη Νέα Διεθνή Τάξη
Προφανώς κανείς δεν ανέμενε από τον Μακρόν να δείχνει κάποια
συμπάθεια προς τον καθημερινό άνθρωπο της βιοπάλης. Αλλά η περιφρόνησή
του ακόμα και για τις στοιχειώδεις αρχές της κοινοβουλευτικής
«δημοκρατίας» (καθ’ ότι μόνο η άμεση, Περιεκτική Δημοκρατία είναι πραγματικά δημοκρατία) φανερώνει ότι σήμερα ζούμε σε κοινοβουλευτικές χούντες.
Γι’ αυτό και ο Μακρόν δεν είχε καμία δεύτερη σκέψη στο να παρακάμψει το
κοινοβούλιο, το οποίο θα καταψήφιζε το νομοσχέδιο, και να το περάσει
σαν Προεδρικό Διάταγμα. Όπως έχει περιγράψει ο Τ. Φωτόπουλος, «η
κοινοβουλευτική χούντα είναι ένα καθεστώς-υβρίδιο μεταξύ της παλιάς
κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και μιας χούντας. Υπό αυτή την έννοια, οι
διαφορές μεταξύ μιας στρατιωτικής και μιας κοινοβουλευτικής χούντας
ελαχιστοποιούνται. Η πρώτη αποκτά εξουσία μέσω στρατιωτικού
πραξικοπήματος και κυβερνά μέσα από διατάγματα. Η δεύτερη κατακτά την
εξουσία μέσω μιας ψευδο-δημοκρατικής εκλογικής διαδικασίας […] και
κυβερνά μέσα από “νόμους” που περνούν από μια τυπική κοινοβουλευτική
διαδικασία, ενώ το περιεχόμενο τους έχει προκαθοριστεί από την Χούντα
που αποτελεί την κυβερνώσα πολιτική ελίτ με βάση το θεσμικό πλαίσιο που
ανάφερα και τις εντολές των ντόπιων ελίτ, σε αγαστή σύμπνοια με την την
υπερεθνική ελίτ, όπως την έχω ορίσει αλλού. Και οι δυο μορφές Χούντας
ασκούν οικονομική βία και καταφεύγουν στην κρατική βία, μολονότι η
«κοινοβουλευτική» μορφή της τη συγκαλύπτει κάτω από διαδικασίες και
δικαιώματα που σήμερα είναι περισσότερο τυπικά παρά ουσιαστικά»[6].
Σήμερα στη Γαλλία γίνεται έκδηλη η τεράστια αλαζονεία της εξουσίας
της Υ/Ε και η περιφρόνηση της λαϊκής κυριαρχίας (ακόμα και σε τυπικό
επίπεδο), όπως βέβαια συμβαίνει πάμπολλες φορές, ειδικότερα την
τελευταία 30ετία κατά την οποία «ανθεί» η νεοφιλελεύθερη
παγκοσμιοποίηση. Ο Μακρόν λέει πως ο λαός δεν μπορεί να κατανοήσει την
οικονομική αναγκαιότητα πίσω από αυτή τη μεταρρύθμιση. Υποστηρίζει ότι ο
λαός δεν ξέρει, ότι δεν έχει τη γνώση. Τη γνώση την κατέχει αυτός, ο
ειδικός και τεχνοκράτης. Και αυτό πρέπει να συμβαίνει στις «δημοκρατίες»
που οραματίζονται: εκείνοι που (υποτίθεται) ξέρουν πρέπει να παίρνουν
τις αποφάσεις, δηλαδή οι ελίτ, και οι υπόλοιποι, δηλαδή οι «άθλιοι»
οπαδοί του Τραμπ, οι «βλάχοι» της γαλλικής περιφέρειας των Κίτρινων
Γιλέκων και οι «αμόρφωτοι» υποστηρικτές του Brexit, να κάθονται στα αβγά
τους.
Αυτή είναι η επιτομή της κοινοβουλευτικής χούντας, όπου πίσω από το
σύνθημα «κυβέρνηση των ειδικών-τεχνοκρατών» κρύβεται η πραγματικότητα
μιας κυβέρνησης των πλουσίων με μεταβιβασμένες μάλιστα τις περισσότερες
αρμοδιότητές της στα υπερεθνικά όργανα και θεσμούς αυτής της υπερεθνικής
ελίτ στην ΕΕ, τον ΠΟΕ, το ΔΝΤ, το ΝΑΤΟ κ.λπ. Φανταστείτε ποια θα ήταν η
αντίδραση των «Ευρωπαίων εταίρων» αν γινόταν κάτι αντίστοιχο στην
Ουγγαρία του Όρμπαν ή στη Ρωσία του Πούτιν. Αν στους δρόμους της
Βουδαπέστης ή της Μόσχας τα αντίστοιχα ΜΑΤ ξυλοφόρτωναν με τέτοια ένταση
άοπλους διαδηλωτές με εκατοντάδες τραυματίες. Ποιοι θα ήταν οι
δικτάτορες και ποιοι οι δημοκράτες; Μόνο που στη σημερινή κατάσταση του
απολύτου ελέγχου των συνειδήσεων μέσω των (μαζικών και εναλλακτικών)
μίντια βιώνουμε την πλήρη αντιστροφή: οι Ευρωκράτορες είναι οι
υπερασπιστές της ελευθερίας (των Πολυεθνικών, βεβαίως) που έχουν
αιματοκυλήσει τόσους και τόσους λαούς του κόσμου και όσοι μάχονται για
την εθνική κυριαρχία είναι οι δικτάτορες. Ευτυχώς που αυτά τα
ψευτοδιλήμματα δεν περνάνε στον Γαλλικό λαό, ο οποίος έχει αποδείξει
στην πράξη ότι δεν μπορεί να ανεχθεί την περιφρόνηση.
Όπως τονίσαμε και σε προηγούμενη ανακοίνωση, η αυτο-οργανωμένη πάλη
του Γαλλικού λαού αποτελεί το επόμενο βήμα προς το ξεπέρασμα των
συνδικαλιστικών ηγεσιών και των κομματικών παραγόντων που επιδιώκουν να
καρπωθούν πολιτικά από αυτή την εξέγερση. Πράγματι, ο γαλλικός λαός
σήμερα πηγαίνει ένα ακόμα βήμα μπροστά, θέτοντας ζητήματα για το σύνολο
της γαλλικής κοινωνίας, αμφισβητώντας το μοντέλο της νεοφιλελεύθερης
παγκοσμιοποίησης, και δίνοντας το έναυσμα στους Ευρωπαϊκούς λαούς να
αμφισβητήσουν την ευρωπαϊκή πολιτική της Χούντας των Βρυξελλών που, με
τη στάση της στον πόλεμο (και όχι μόνο), σπρώχνει τους λαούς μας στην
εξαθλίωση.
[1] Για αυτή την ανάλυση βλ. «Κοινωνική ασφάλιση: άλλο ένα θύμα της παγκοσμιοποίησης» στο Τάκης Φωτόπουλος, Παγκοσμιοποίηση, Αριστερά και Περιεκτική Δημοκρατία (Ελληνικά Γράμματα, 2002), σελ. 384.
[2]. Christophe Guilluy, The Twilight of the Elites, (Yale University Press, 2019), σελ. 56.
[3] https://www.liberation.fr/economie/social/en-direct-greve-du-23-mars-suivez-la-neuvieme-journee-de-mobilisation-contre-la-reforme-des-retraites-20230323_WQCWSFRRRRAARDNMUBDB4KAIBY/ (Ανακτήθηκε 5/4/2023)
[4] https://www.humanite.fr/social-eco/reforme-des-retraites/alain-sylvere-tsamas-salarie-monoprix-ne-veut-pas-travailler-jusqu-l-arrivee-du-corbillard-787941 (Ανακτήθηκε 5/4/2023)
[5] https://www.liberation.fr/economie/social/en-direct-greve-du-23-mars-suivez-la-neuvieme-journee-de-mobilisation-contre-la-reforme-des-retraites-20230323_WQCWSFRRRRAARDNMUBDB4KAIBY/ (Ανακτήθηκε 5/4/2023)
[6] Τάκης Φωτόπουλος, Το Χρονικό της Καταστροφής (Γόρδιος, 2015), σελ. 128-29.
Βλ. και «Παγκοσμιοποίηση και Κοινοβουλευτικές Χούντες», Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 10/2/2013.
ΜΕΚΕΑ – ΜΕΤΩΠΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ – 05/04/2023
